Η αγαπημένη ηθοποιός και σκηνοθέτρια Βάνα Πεφάνη μιλάει στην Ελπίδα Παπαδανιήλ για τη βαθιά σχέση της με την Πέμη Ζούνη αλλά και την υποτιμημένη θέση της γυναίκας ακόμη και σήμερα.
Πόση αδικία μπορεί να σηκώσει μια γυναίκα που της έκοψαν τα φτερά και την έθαψαν στη αφάνεια; Πόσο δυνατά θα μπορούσε να ακουστεί η σπαρακτική κραυγή της σε ένα κόσμο που συνεχώς την καταδικάζει στην απομόνωση;
Στο ποιητικό κείμενο του Μηνά Βιντιάδη, παρακολουθούμε τη σύντομη ζωή του μεγάλου μουσικού Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ, μέσα από την αφήγηση της αδελφής του (Πέμη Ζούνη). Με αριστοτεχνικό τρόπο η σκηνοθέτρια Βάνα Πεφάνη παρουσιάζει τα πρόσωπα συνδυάζοντας το γέλιο και τη συγκίνηση μέσα από το τότε και το τώρα. Μια ιστορία για τις απραγματοποίητες επιθυμίες, τις αδελφικές σχέσεις, για το «ταλέντο» και την καλλιτεχνική υπεροψία, για τον έρωτα και τη μοναξιά. Μια βαθιά ανθρώπινη ιστορία, άγνωστη στο ευρύ κοινό, που αφορά όλους τους ανθρώπους, από την εφηβεία έως την τρίτη ηλικία.
«Δεξιοτέχνης, ταλέντο, διάνοια, παιδί θαύμα». Με αυτές τις λέξεις υμνούσαν στη δεκαετία του 1760 ένα μέλος της οικογένειας των Μότσαρτ. Όχι τον Βόλφγκανγκ Αμαντέους, αλλά την αδελφή του Νάνερλ Μότσαρτ. Έχει αποδειχτεί ότι πάνω στις δικές της παρτιτούρες έμαθε μουσική ένας από τους κορυφαίους μουσουργούς, τη στιγμή που και η ίδια θεωρούταν μία από τις καλύτερες πιανίστες της Ευρώπης. Μαζί όργωσαν ολόκληρη την Ευρώπη και γνώρισαν την αποθέωση ως «παιδιά θαύματα». Μέσα από το έργο μαθαίνουμε την ιστορία της, τη σχέση με την οικογένεια της, με τον διάσημο αδελφό της, την αγάπη της για τη μουσική».
Ε.Π.: Νάνερλ και Αμαντέους, δυο παιδιά θαύματα, δυο αδέρφια πολύ δεμένα….
Β.Π.: Ο μικρός ήταν τρομερά δεμένος με την αδερφή του, οπότε οτιδήποτε έκανε εκείνη, ο μικρός το ακολουθούσε. Όταν φτάσανε σε μια ηλικία που μπορούσαν να ταξιδέψουν, περίοδο 1763-1766 περίπου, η Νάνερλ ήταν 12 χρονών και ο Μότσαρτ 8 και τότε αποφασίζει ο πατέρας τους να τους πάρει σε μια μεγάλη περιοδεία στην Ευρώπη. Βέβαια καταλαβαίνουμε τι σημαίνει περιοδεία εκείνη την εποχή, με κάρα και με άμαξες… Ήταν ένα τρίχρονο ταξίδι κατά το οποίο αυτά τα δύο παιδιά ήταν πλέον δημοφιλή ως παιδιά θαύματα. Αμέσως μετά έρχεται το «τέλος» της μικρής.
Ε.Π.: Αποφασίζει ο πατέρας της να την παντρέψει…
Β.Π.: Οι γυναίκες εκείνη την εποχή ήταν έτοιμες για γάμο στα 18 τους χρόνια. Αυτό συνέβαινε σε όλο τον κόσμο βέβαια μέχρι και την περίοδο της γιαγιάς μου… ;Ήταν όμως απίστευτα άδικο για ένα παιδί που βρισκόταν πάνω στο καλλιτεχνικό του «φόρτε», πάνω στην εξέλιξή της… και ξαφνικά να την σταματήσουν εντελώς από αυτό που έκανε.
Ε.Π.: Εντυπωσιακό βέβαια είναι και η απίστευτη πειθαρχεία που είχε η Νάνερλ στον πατέρα της..
Β.Π.: Δυστυχώς εκείνη την περίοδο δεν υπήρχε περίπτωση μία γυναίκα να σηκώσει κεφάλι απέναντι στο σπίτι της.. Ό,τι ήθελε ο πατέρας, ο αρχηγός της οικογένειας, ό,τι πρόσταζε γενικά η κοινωνία – γιατί και ο πατέρας ακολουθούσε τις επιταγές της κοινωνίας. Δηλαδή, επειδή και ο ίδιος ήταν δάσκαλος της μουσικής, δεν γνωρίζουμε εάν θα φερόταν διαφορετικά σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση… Γιατί δεν μιλάμε για ένα πατέρα που δεν καταλάβαινε τα παιδιά του. Τα παιδιά οικονομικά στήριζαν και την οικογένεια, τους καλούσαν σε αυλές, στο παλάτι… αυτά ήταν χρήματα για την οικογένεια. Όλο αυτό μετά, όπως γνωρίζουμε όλοι μας, το συνέχισε ο γιος ο οποίος πήρε μια άλλη πορεία και δυστυχώς απεβίωσε πολύ νωρίς, στα 35 του χρόνια..
Ε.Π.: Όπως λέγεται πολλά έργα του είχαν γραφτεί από την Νάνερλ που εκείνη την εποχή απαγορευόταν κάποια γυναίκα να υπογράψει οποιοδήποτε έργο..
Β.Π.: Όταν ο πατέρας δίδασκε τον μικρό σύνθεση η πόρτα ήτανε κλειστή για τη Νάνερλ γιατί ήταν απαγορευτικό όπως και για κάθε γυναίκα. Η ίδια άκουγε το μάθημα πίσω από την πόρτα.. Οπότε η μικρή έμαθε πρακτικά τη σύνθεση και από όσα κρυφάκουγε…
Ε.Π.: Ποια ήταν η αφορμή για να ασχοληθείτε με αυτό το έργο;
Β.Π.: Καταρχάς γιατί η ιστορία αφορά σε μια γυναίκα που έπρεπε να ακουστεί. Όταν ο Μηνάς μου διηγήθηκε την ιστορία και κάνοντας προσωπική έρευνα αισθάνθηκα ότι έπρεπε οπωσδήποτε να δοθεί φωνή σε αυτό το πλάσμα. Από την άλλη, όλοι μας έχουμε μεγαλώσει με τις μουσικές του Μότσαρτ, είχα και τα δικά μου παιδικά βιώματα και ακούσματα από το Μότσαρτ …… Ανακαλύπτοντας λοιπόν αυτή τη θλιβερή ιστορία, αυτής της κοπέλας που μεγάλωσε και βίωσε όλη αυτή την μοναξιά της απομάκρυνσης από αυτό που ήταν το ταλέντο της, ως καλλιτέχνης λοιπόν και εγώ, έβαλα τον εαυτό μου στη θέση της και στην απαγόρευση που βίωσε. Και πραγματικά είναι τρομακτικό… Εάν κάποιος μου έλεγε «τέλος, δε θα ασχοληθείς ξανά με το θέατρο..»… Μου κόβονται τα πόδια και μόνο στη σκέψη ότι κάποιος μπορεί να μου απαγορεύσει να κάνω την δουλειά μου, αυτό που με εκφράζει… Και σκεφτείτε ότι είναι μόνο ένα υποθετικό «εάν» μπροστά… Την ουσία πραγματικά δεν την ξέρω..
Ε.Π.: Είναι βαρύ και δύσκολο..
Β.Π.: Ούτε καν να το διανοηθούμε οι σύγχρονες γυναίκες κάτι τέτοιο… Και κακώς δεν μπορούμε να το διανοηθούμε, γιατί είμαστε τυχερές που ζούμε σε ένα τέτοιο κόσμο και δεν ζούμε σε άλλα κράτη, που οι γυναίκες είναι υποχρεωμένες να ντύνονται κάπως… να συμπεριφέρονται κάπως… Αισθάνομαι από τη μια μεριά τυχερή που ζω στην Ευρώπη αλλά από την άλλη οφείλουμε να ομολογήσουμε εμείς οι γυναίκες ότι τα πράγματα δεν είναι ακριβώς όπως θα έπρεπε να είναι ακόμη και σήμερα..
Ε.Π.: Τι λείπει; Τι θα μπορούσε να αλλάξει;
Β.Π.: Αισθάνομαι ότι οι γυναίκες χρειάζονται χώρο, χρειάζονται λόγο, χρειάζονται προσοχή οι ίδιες καταρχάς απέναντι σε αυτό που βιώνουν, και να μπορέσουμε να διεκδικήσουμε σιγά σιγά και κάποια ακόμη πράγματα που τα θεωρώ απαραίτητα.
Ε.Π.: Όπως;
Β.Π.: Μια ίση μεταχείριση στη δουλειά μας. Ακόμη και σήμερα οι άντρες καλλιτέχνες πληρώνονται καλύτερα από τις γυναίκες και αυτό είναι άδικο. Να σταματήσουν τα στερεότυπα που θέλουν τη γυναίκα να κάνει οπωσδήποτε ένα παιδί – δεν είναι απαραίτητο κάτι τέτοιο γιατί δεν είναι ο σκοπός της ζωής της γυναίκας μόνο αυτό…. Ας πούμε στην μουσική για παράδειγμα, πόσες γυναίκες συνθέτριες ξέρουμε ακόμη και σήμερα;
Ε.Π.: Ελάχιστες νομίζω..
Β.Π.: Ακριβώς, είναι ελάχιστες και είναι τρομακτικό αυτό… Αυτοί είναι οι λόγοι εν ολίγοις που ήθελα πάρα πολύ να ασχοληθώ με ένα τέτοιο έργο και με τέτοια προσωπικότητα. Εννοείται ότι για να το καταφέρεις πρέπει να βρεις και τη δική σου Νάνερλ…
Ε.Π.: Και νομίζω ότι τη βρήκατε…
Β.Π.: Ναι τη βρήκα… Δεν μπορώ να φανταστώ άλλη ηθοποιό πέρα από την Πέμη Ζούνη που θα μπορούσε να παίξει αυτό το ρόλο.
Ε.Π.: Μιλήστε μας για τη φιλία σας με τη Πέμη Ζούνη..
Β.Π.: Κάποια στιγμή στο ίδρυμα Κακογιάννη μου προτάθηκε ένας ρόλος σε σκηνοθεσία της Πέμης. Και πάλι αφορούσε μια γυναικεία υπόθεση με πολλές όμως γυναίκες, η Μανίνα Ζουμπουλάκη, η Πέμη, η Γαλήνη Τσεβά και εγώ. Εκεί λοιπόν συνειδητοποίησα τη σύνδεση που έχω με την Πέμη. Σκεφτόμαστε με έναν τρόπο που συναντιόμαστε εσωτερικά και βαθιά και συναισθηματικά αλλά και στο επίπεδο της λογικής. Απλά, δεν χρειάζονται πολλά λόγια μεταξύ μας. Έτσι, και χρόνο γλιτώνεις, το όραμά σου πραγματοποιείται και ταυτόχρονα ο άλλος καταθέτει στη δουλειά πράγματα δικά του που πραγματικά σε αφορούν. Είναι ένα ταξίδι και μια σύμπραξη που ειλικρινά εύχομαι να την ξανά έχω με άλλο ηθοποιό ή σκηνοθέτη και θα ευχόμουν σε όλους τους καλλιτέχνες να την βιώσουν.
Ε.Π.: Σκηνοθετικά πλέον έχετε μεγάλη εμπειρία..
Β.Π.: Ναι είναι πολλές οι παραστάσεις αλλά είναι η πρώτη φορά που ασχολούμαι με ένα τόσο γυναικείο θέμα. Επίσης στην παράσταση παίζει πολύ μεγάλο ρόλο και η μουσική. Εγώ θα την χαρακτήριζα μια μουσικοθεατρική περιπέτεια. Είναι ζωντανή η μουσική σε κομμάτια του Μότσαρτ από τον Διονύση Μαλλούχο, έναν εξαίρετο πιανίστα και έχουμε διασκευή δύο κομματιών του Αμαντέους που έχουν γίνει από τον Orestis, ο οποίος γράφει καταπληκτική ηλεκτρονική μουσική. Μαζί μας βέβαια είναι ο υπέρταλαντούχος Έλιο-Φοίβο Μπέικο, σε διπλό ρόλο. Υποδύεται και έναν μαθητή, ένα σύγχρονο παιδί αλλά και τον Αμαντέους.
Ε.Π.: Είναι ένα έργο με πολλά μηνύματα. Τι θα θέλατε να πάρουν οι θεατές μαζί τους στο τέλος της παράστασης;
Β.Π.: Η αποκοπή και η περιθωριοποίηση ενός ανθρώπου από αυτό που πραγματικά θέλει να κάνει είναι σημαντικό θέμα.. Η παράστασή μας όμως έχει και πολύ χιούμορ μια και αναφέρεται και στην χαρούμενη παιδική ηλικία που είχαν τα δυο αδέρφια. Μέχρι να φτάσει τα δεκαοχτώ της χρόνια η Νάνερλ, τα δυο αυτά παιδιά περάσαν πολύ καλά μαζί. Δημιουργούσανε, παίζανε και αγαπούσανε πολύ το ένα το άλλο, ήτανε πάρα πολύ δεμένα. Μεταξύ τους υπήρχε μια τρομερά έντονη αδερφική αγάπη, η οποία από τη στιγμή που ο Αμαντέους έφυγε και έκανε τη δική του καριέρα, μετατράπηκε σε γράμματα, σε αλληλογραφία. Κάποια στιγμή ο Αμαντέους παρασύρθηκε από την επιτυχία και την τόση πολύ δουλειά και αυτό άρχισε σιγά σιγά να σβήνει αλλά η ουσιαστική αγάπη υπήρχε πάντα. Μέσα από όλα λοιπόν τα βαθιά συναισθήματα που πηγάζουν για μένα το πιο σημαντικό είναι ότι κανείς, μα κανείς δεν έχει το δικαίωμα σε ένα καλλιτέχνη να του κόψει τα φτερά. Ένας καλλιτέχνης πρέπει να μπορεί να δημιουργήσει. Το εάν θα κάνει θαύματα ή αποτυχίες, αυτό είναι ένα δικό του θέμα. Σε όλη αυτή την παράσταση μιλάω για τα εμπόδια που θα έπρεπε πια να εκλείψουν και αντίθετα η τέχνη θα έπρεπε συνεχώς να τη βοηθάμε και να τη σπρώχνουμε στο να απλωθεί και να μεγαλώσει γιατί είναι η ανάσα μας.
Ε.Π.: Η τέχνη από τη μεριά της μπορεί να βοηθήσει ώστε να αμβλυνθούν δύσκολες καταστάσεις;
Β.Π.: Σκεφτείτε λίγο τον καιρό της πανδημίας… Εάν δεν υπήρχε η τέχνη τι θα κάναμε κλεισμένοι στα σπίτια μας; Ας ανατρέξουμε στα πολύ πρόσφατα δυο χρόνια, που μέχρι και Μουσεία επισκεφθήκαμε διαδικτυακά. Ακούγαμε μουσικές, βλέπαμε ταινίες, διαβάζαμε βιβλία.. Εμείς, οι καλλιτέχνες κάναμε παραστάσεις οι οποίες προβάλλονταν διαδικτυακά.. Ας σκεφτούμε λοιπόν, τι θα κάναμε χωρίς όλα αυτά; Πόση βία παραπάνω από αυτή που έλαβε χώρα στα κλειστά σπίτια και στις κλειστές οικογένειες θα είχαμε;
Ε.Π.: Εκτός όμως από την παράσταση «Ο αδερφός μου ο Αμαντέους» ασχολείστε και με πολλά ακόμη..
Β.Π.: Παίζω στην παράσταση «Democracy» που έχει σκηνοθετήσει ο Ένκε Φεζολλάρι. Eίμαστε τέσσερις άνθρωποι και έχοντας ως αφετηρία τους λόγους του Περικλή μιλάμε για τη δημοκρατία, τι σήμαινε τότε, τι σήμαινε ενδιάμεσα και πώς αυτή η έννοια άλλαξε και φτάνουμε μέχρι σήμερα. Σκηνοθετώ τον καινούργιο μονόλογο της Κικής Μαυρίδου με πρωταγωνίστρια την Άντρια Ράπτη που θα κάνει πρεμιέρα στο Vault τον Ιανουάριο και έχει τίτλο Η Ιοκάστη Γιουξουάν στη Χώρα της Κλιμακτηρίου. Συνεχίζεται βέβαια και η σειρά «Όρκος 2» στην ΕΡΤ με επίσης κοινωνικό θέμα.
Ε.Π.: Η σεζόν έχει δυνατά, αν θα μπορούσαμε να πούμε κείμενα…
Β.Π.: Ίσως γιατί όλα αυτά που συμβαίνουν σε κάνουν να αναρωτιέσαι διάφορα πράγματα και με κάποιο τρόπο αυτό θέλεις να το μοιραστείς.
Ε.Π.: Και σας ευχαριστούμε θερμά για αυτό γιατί δίνεται και σε εμάς η ευκαιρία να μαθαίνουμε, να γνωρίζουμε νέα πρόσωπα αλλά και να προβληματιζόμαστε…
Β.Π.: Νομίζω ότι αυτό είναι ένα μέρος της δουλειάς μας.. Συστήνουμε πράγματα. Βάζουμε ένα θέμα στο τραπέζι, όχι για να κουνήσουμε το δάχτυλο στον κόσμο αλλά για να τον κάνουμε να σκεφτεί λίγο παραπάνω κάποια πράγματα, να ψάξει, να προβληματιστεί…
Ε.Π.: Τι θα ευχόσασταν για τη νέα χρονιά που έρχεται σε λίγες μέρες;
Β.Π.: Λιγότερη βία, λιγότερες αδικίες, λιγότερη ανέχεια. Περισσότερη χαρά-την έχουμε ανάγκη-, περισσότερα όνειρα και δημιουργική πράξη!
Ταυτότητα Παράστασης
“Ο αδελφός μου ο Αμαντέους”, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών
Κείμενο: Μηνάς Βιντιάδης
Σκηνοθεσία- Δραματουργία: Βάνα Πεφάνη
Παίζουν – Πέμη Ζούνη και Έλιο-Φοίβο Μπέικο
Στο πιάνο ο Διονύσης Μαλλούχος
Βοηθός σκηνοθέτις: Ντέπυ Πάγκα
Σκηνικά- κοστούμια: Γιώργος Λυντζέρης
Φωτισμοί: Βασίλης Κλωτσοτήρας
Ήχοι- Πρωτότυπη μουσική: Orestis
Κινησιολογία: Κυριάκος Κοσμίδης
Επικοινωνία: Νταίζη Λεμπέση
Φωτογραφίες: Γιώτα Εφρεμίδου
Hair Design: Κωνσταντίνος Σαββάκης
