Ζαν-Πολ Σαρτρ: Ο «Σημαιοφόρος» του Υπαρξισμού

του Ανδρέα Αγγελόπουλου

450

Η κορυφαία προσωπικότητα του μαρξισμού και της γαλλικής φιλοσοφίας. Ο Ζαν-Πολ Σαρτρ άναψε τον πυρσό της αμφισβήτησης.

«Όταν οι πλούσιοι κάνουν πόλεμο, οι φτωχοί είναι αυτοί που πεθαίνουν» υποστήριζε ο Ζαν-Πολ Σαρτρ. Υπάρχουν προσωπικότητες που γεννιούνται για να γοητεύουν και να εμπνέουν. Ο Γάλλος φιλόσοφος άφησε το στίγμα του στον κόσμο. Δεν θέλησε να επαναπαυτεί αλλά εναντιώθηκε με τον δικό του ξεχωριστό τρόπο. Γεννήθηκε στις 21 Ιουνίου 1905. Ο Σαρτρ ανέφερε

συνεχώς ότι «Ο άνθρωπος είναι καταδικασμένος να είναι ελεύθερος. Μόλις πεταχτεί στον κόσμο, είναι υπεύθυνος για όλα όσα κάνει». Ο πολιτικός ακτιβιστής μπορεί να αποτελέσει έναν σύγχρονο μέντορα και να οδηγήσει την νέα γενιά. Πώς αντιλαμβάνονταν τον κόσμο ο Ζαν-Πολ Σαρτρ; Πώς αποφάσισε να πορευτεί κατά την διάρκεια της ζωής του; Ας βυθιστούμε όλοι μαζί στην μυθιστορηματική ζωή του Γάλλου υπαρξιστή που χόρεψε ταγκό με την ζωή.

«Πρέπει να ενεργούμε με πάθος πριν μπορέσουμε να το νιώσουμε»

Ο Ζαν-Πολ Σαρτρ ήταν ο φιλόσοφος που ασχολήθηκε περισσότερο με τον ρόλο της επιλογής σε καταστάσεις καταπίεσης όπως, η σκλαβιά. Υποστήριζε με πάθος ότι τα ανθρώπινα όντα έχουν πάντα επιλογή. Είχε την πεποίθηση ότι οι διανοούμενοι πρέπει να παίζουν καθοριστικό ρόλο στις εξελίξεις. Ξεκίνησε την σταδιοδρομία του ως δάσκαλος. Σπούδασε στο Παρίσι ενώ, δούλεψε στο Βερολίνο για τους Μάρτιν Χάιντεγκερ και Έντμουντ Χούσερλ. Επηρεάστηκε άμεσα από αυτούς. Ο μυθιστοριογράφος βροντοφώναζε ότι «ο άνθρωπος δεν είναι τίποτα άλλο παρά αυτό που φτιάχνει από τον εαυτό του». Ο Γάλλος φιλόσοφος αντίκρισε την «σκληρότητα» καθώς, φυλακίστηκε στη Γερμανία για

έναν χρόνο. Είχε κληθεί στο στρατό το 1939 και συμμετείχε ενεργά στη Γαλλική Αντίσταση, ιδρύοντας την αντιστασιακή ομάδα «Σοσιαλισμός και Ελευθερία». Θεωρούσε ότι «ο φασισμός δεν ορίζεται από τον αριθμό των θυμάτων του, αλλά από τον τρόπο που τα σκοτώνει».

Η σχέση που τον καθόρισε

Η συνεργασία με την Σιμόν ντε Μποβουάρ αψηφούσε τις συμβάσεις της εποχής τους αλλά και της δική μας. Η μητέρα του σύγχρονου φεμινισμού και ο πατέρας του υπαρξισμού ενώθηκαν με ένα ξεχωριστό τρόπο. Γνωρίστηκαν το 1929 καθώς, παρακολουθούσαν το ίδιο μεταπτυχιακό πρόγραμμα. Η ντε Μποβουάρ αψήφησε

τις κοινωνικές πιέσεις αποκηρύσσοντας την καθολική πίστη. Ουσιαστικά, το ζευγάρι είχε μια ανοιχτή σχέση καθώς δεν παντρεύτηκε ποτέ. Η συναισθηματική και πνευματική τους οικειότητα διατηρήθηκε για 51 χρόνια.

Ο Υπαρξισμός είναι Ανθρωπισμός

Τον Οκτώβριο του 1945 ο Σαρτρ έδωσε την διάλεξη «Ο Υπαρξισμός είναι ένας Ανθρωπισμός». Προσπάθησε ανοιχτά να παρουσιάσει σε συνοπτική μορφή τις βασικές θέσεις της φιλοσοφίας του και να την υπερασπιστεί απέναντι σε ορισμένες συχνές παρανοήσεις. Η διάλεξη κυκλοφόρησε ως βιβλίο λίγο αργότερα και αναδείχθηκε ως το πιο πολυδιαβασμένο φιλοσοφικό κείμενο του 20ου αιώνα. Ο Σαρτρ ανέφερε πως «Οι άνθρωποι πλάθουν φαντάσματα, το θεό, τη μοίρα, τη φύση, την ιστορία, την κοινωνία που υποτίθεται τους υποχρεώνουν να φέρονται όπως φέρονται». Ουσιαστικά, οι άνθρωποι επικαλούμενοι αυτά τα φαντάσματα δηλώνουν «Δεν έφταιγα εγώ για αυτό που έκανα, δεν μπορούσα να κάνω αλλιώς. Δεν είμαι εγώ υπεύθυνος για αυτό που είμαι, κάτι άλλο, έξω από μένα, με έκανε έτσι». Η αυτοεξαπάτηση είναι χαρακτηριστικό των ανθρώπων. Αυτά τα λόγια «δείχνουν» τον σύγχρονο άνθρωπο και την «βαναυσότητα» που γεννά ώστε, να δικαιολογήσει τις αδυναμίες του.

Ο Ζαν-Πολ Σαρτρ πέθανε στις 15 Απριλίου 1980. Μια εμβληματική προσωπικότητα που θεωρούσε ότι «η κόλαση είναι οι άλλοι άνθρωποι». Καθόρισε τον 20ο αιώνα με την παρουσία του. Ο αρνητής του Νόμπελ λογοτεχνίας υποστήριζε ότι «ένας συγγραφέας δεν πρέπει να επιτρέψει στον εαυτό του να μετατραπεί σε θεσμό». Μια επαναστατική φυσιογνωμία που δείχνει τον δρόμο