Ασυμβίβαστος, πρωτοποριακός, ευαίσθητος και μαχητικός συνάμα, ο Δήμος Μούτσης συνέβαλε όσο λίγοι στη διαμόρφωση αυτού που λέμε «σύγχρονο ελληνικό τραγούδι»
Αρκεί κανείς να ακούσει τις πρώτες νότες από την ορχηστρική εισαγωγή στον «Άγιο Φεβρουάριο» για να καταλάβει πόσο πρωτότυπος και σημαντικός, αλλά και καθοριστικός για την εξέλιξη της σύγχρονης ελληνικής μουσικής ήταν ο Δήμος Μούτσης. Εκείνος ο δίσκος, μια απίστευτη συνάντηση ανάμεσα στον Μούτση, τους στίχους του Μάνου Ελευθερίου, και τις εκπληκτικές ερμηνείες του νεαρού Δημήτρη Μητροπάνου και της Πέτρης Σαλπέα, αρκεί για να έχει για πάντα μια θέση ξεχωριστή ο Μούτσης. Ένας δίσκος σύγχρονος και συνάμα βαθιά λαϊκός που διατηρεί την ίδια φρεσκάδα 53 χρόνια μετά.
Άλλωστε, αυτό ήταν και το ξεχωριστό ταλέντο και την πρωτοτυπία την είχε διακρίνει και ο Μάνος Χατζηδάκις όταν ανέθεσε νεαρό Μούτση την ενορχήστρωση εκείνης της ξεχωριστής «Επιστροφής» το 1970.
Αλλά και ο ίδιος Μούτσης θα δείξει σύντομα ότι ο «Άγιος Φεβρουάριος» δεν ήταν μια «στιγμή».
Στον «Συνοικισμό Α» του 1972 επιδεικνύει την εκπληκτική του ικανότητα να γράφει πανέμορφα λαϊκά τραγούδια, δίνοντας και τη δυνατότητα στη Βίκυ Μοσχολιού να κάνει μερικές από τις καλύτερες ερμηνείες της. Στην «Τετραλογία» το 1975 δείχνει τι σημαίνει μελοποίησης με τρόπο έντεχνο που να μπορεί να ακούγεται μαζί πρωτοποριακή και λαϊκή. Στο «Φράγμα» του 1981 η συνάντησή του με τον Κώστα Τριπολίτη και τη Σωτηρία Μπέλου επίσης γράφει το ηχητικό τοπίο μιας μεταπολίτευσης σε μετάβαση. Αλλά και αργότερα όταν θα επιλέξει το δικό του δρόμο ενός τραγουδοποιού, ξεκινώντας με το «Ενέχυρο» και μετά με το «Να!» αφήνοντας πίσω την αναζήτηση της πρωτοτυπίας στην ενορχήστρωσης, και πάλι θα αποδείξει τη μοναδική του ικανότητα να γράφει τραγούδια με ξεχωριστή ευαισθησία.
Ο Δήμος Μούτσης, που «έφυγε» σε ηλικία 86 ετών, ήταν, πολύ απλά, ένας άνθρωπος από αυτούς που έφτιαξαν το ηχητικό τοπίο της σύγχρονης Ελλάδας. Αρκεί να αναλογιστούμε πόσα τραγούδια έχουμε σιγουρμουρμουρίσει, ή μας έχουν αποτυπωθε, ή μας έχουν κάνει να ανατριχιάσουμε από εκείνο το «Άσπρα, Κόκκινα, Κίτρινα, Μπλέ» με την απόλυτα ισορροπημένη ερμηνεία της Μοσχολιού, μέχρι εκείνο το συγκλονιστικό γρέζι στη φωνή της Μπέλου στο «Δεν λες κουβέντα».
Βαθιά πολιτικοποιημένος ο Μούτσης θα αναμετρηθεί στο έργο του – και μέσα από τις επιλογές στιχουργών – με τη σύγχρονη πραγματικότητα, συμπυκνώνοντας εικόνες μιας Ελλάδας με μεγάλες αντιθέσεις και συγκρούσεις. Και αυτό φαινόταν όχι μόνο σε δίσκους με σαφή πολιτικό χαρακτήρα όπως η «Εργατική Συμφωνία» του 1976 αλλά και στο σύνολο του έργου του αποφεύγοντας, όμως, τα «μεταλλικά συνθήματα των μικροφόνων» για να χρησιμοποιήσουμε έναν στίχο του Τριπολίτη από δίσκο του.
Μια σπουδαία διαδρομή – Η συνεργασία με τον Νίκο Γκάτσο και τον Μάνο Χατζιδάκι
Η καλλιτεχνική διαδρομή του ξεκίνησε το 1967, όταν άρχισε ο Νίκος Γκάτσος να του δίνει στίχους του. Το πρώτο τραγούδι του Δήμου Μούτση ήταν το «Βρέχει ο Θεός» με ερμηνευτή τον Σταμάτη Κόκοτα.
Η συνεργασία Γκάτσου και Μούτση συνεχίστηκε με τραγούδια όπως «Μην μου χτυπάς τα μεσάνυχτα την πόρτα», «Πειραιώτισσα» με τον ίδιο ερμηνευτή, «Σ΄ έβλεπα στα μάτια» με την Βίκυ Μοσχολιού.
Το 1969 με το «Αύριο πάλι» με ερμηνευτή τον Γρηγόρη Μπιθικώτση, «Με ένα παράπονο» με τον Μπιθικώτση αλλά και τον πρωτοεμφανιζόμενο Μανώλη Μητσιά. Το 1970 ανέθεσε ο Μάνος Χατζιδάκις στο Μούτση, τη φροντίδα της ενορχηστρώσης και της μουσικής διευθύνσης των τραγουδιών του στον δίσκο «Επιστροφή».
Όλα σε στίχους Νίκου Γκάτσου και με ερμηνευτές τον Γρηγόρη Μπιθικώτση και την πρωτοεμφανιζόμενη τότε Δήμητρα Γαλάνη. Στον δίσκο αυτό συμπεριλήφθηκαν τα τραγούδια του Χατζιδάκι «Μίλησε μου», «Φιλντισένιο καραβάκι», «Η πίκρα σήμερα», με ενορχηστρώσεις του Μούτση.
Από τα «Αυτά τα χέρια» και «Στην Ελευσίνα μια φορά»
Την ίδια εποχή ο Μούτσης συνεχίζει να γράφει επιτυχίες όπως το «Αυτά τα χέρια» (στίχοι Λευτέρη Παπαδόπουλου) και το «Στην Ελευσίνα μια φορά» (στίχοι Βασίλη Ανδρεόπουλου) με τον Μανώλη Μητσιά.
Μεγάλος σταθμός στην πορεία του ήταν ο «Άγιος Φεβρουάριος», που ηχογραφήθηκε στα τέλη του 1971 και κυκλοφόρησε αρχές του 1972. Στους στίχους ο Μάνος Ελευθερίου και ερμηνευτές οι Δημήτρης Μητροπάνος και Πετρή Σαλπέα.
Ένα πολύ σημαντικό έργο που σφραγίζει όλη την πρώτη αυτή περίοδο, ανοίγοντας μάλιστα με αυτό το έργο, όπως αποδείχτηκε εκ των υστέρων, καινούργιους δρόμους στην ελληνική δισκογραφία.
Στον δίσκο «Άγιος Φεβρουάριος» εκτός από το ομώνυμο τραγούδι ξεχώρισαν: «Κι αν φταίει κανείς», «Το σπίτι στην ανηφοριά», «Η σούστα πήγαινε μπροστά», «Άλλος για Χίο τράβηξε» και άλλα.
Ακολούθησε το 1972 ο «Συνοικισμός Α» με στίχους Γιάννη Λογοθέτη (που είχε και το ψευδώνυμο Γιάννης Μιχαηλίδης) αλλά και Γκάτσου, Ελευθερίου και Βαρβάρας Τσιμπούλη. Ερμηνευτές ήταν οι Αντώνης Καλογιάννης και Βίκυ Μοσχολιού, με τραγούδια που έγιναν μεγάλες επιτυχίες, όπως τα «Άσπρα, κόκκινα, κίτρινα, μπλε», «Έτσι είν’ η ζωή» με τη Βίκυ Μοσχολιού, «Στο παράθυρο αγναντεύοντας» με τον Καλογιάννη, το λαϊκό ορχηστρικό «Ο χορός της λεβεντιάς» κλπ. Το 1973 κυκλοφορούν οι «Στροφές», άλλη μια λαϊκή και συνάμα πολύ μελωδική δίσκογραφική δουλειά του Δήμου Μούτση.
Με μόνη ερμηνεύτρια την Βίκυ Μοσχολιού και στίχους Πυθαγόρα, Λογοθέτη, Ελευθερίου, αλλά και Γκάτσου. «Αγκαλιά και πλάι πλάι», «Και γειά χαρά», «Μια βραδιά στη Λάρισα», «Εγώ είμ’ εγώ» και το ατμοσφαιρικό «Στους μπαξέδες» που είναι αφιερωμένο στη μνήμη του Μάρκου Βαμβακάρη.
Οι «Μαρτυρίες» και η λογοκρισία της χούντας
Το 1974 στη μεταπολίτευση, έρχονται οι «Μαρτυρίες», που περιλάμβανε τα τραγούδια του Μούτση που είχε κόψει η λογοκρισία της χούντας σε στίχους Μάνου Ελευθερίου, Γιάννη Λογοθέτη, Γιώργου Χρονά, Βαρβάρας Τσιμπούλη και του ίδιου του συνθέτη και τραγουδιστές το Μανώλη Μητσιά, τη Βασιλική Λαβίνα, σε μια από τις πρώτες δισκογραφικές της συμμετοχές και το Χρήστο Λεττονό.
Το 1975 κυκλοφορεί την «Τετραλογία», ένας πρωτοποριακός κύκλος μελοποιημένης ποίησης βασισμένος σε ποιήματα των Κ.Π. Καβάφη, Κώστα Καρυωτάκη, Γιώργου Σεφέρη και Γιάννη Ρίτσου, με ερμηνευτές τον Μανώλη Μητσιά, τον Χρήστο Λεττονό και με την πρωτοεμφανιζόμενη τραγουδίστρια Άλκηστη Πρωτοψάλτη.
Το 1976 η «Εργατική συμφωνία», μουσική από το θεατρικό έργο του Γιώργου Σκούρτη «Απεργία». Το 1979 κυκλοφορεί το «Δρομολόγιο» πάνω σε στίχους του Νίκου Γκάτσου και με την ερμηνεία του Μανώλη Μητσιά.
Στο «Δρομολόγιο» ξεχωρίζουν όπως «Σαν τον Τσε Γκεβάρα», «Μακρυνή της αγάπης ώρα», «Ελλάδα Ελλάδα», «Στ΄ Αγιον Όρος» κλπ.
Δεν λες κουβέντα και η ιδιαίτερη σχέση με τη Μπέλλου
Το 1981 κυκλοφόρησε το «Φράγμα» σε στίχους Κώστα Τριπολίτη.Με τραγούδια όπως: «Δε λες κουβέντα», «Delenda est (Ερηνούλα μου)», «Γράμμα από τη λεγεώνα των ξένων», «Νταλίκα» κλπ. Τα λαϊκά τραγούδια του δίσκου τραγουδήθηκαν από την μεγάλη ρεμπέτισσα Σωτηρία Μπέλου με τον Δήμο Μούτση να τραγουδάει μόνο το ρεφρέν από το πασίγνωστο «Δε λες κουβέντα».
Οι ηλεκτρικές μπαλάντες του δίσκου τραγουδήθηκαν από τον ίδιο τον συνθέτη. Στην ίδια δουλειά επίσης ο Δήμος Μούτσης τραγούδησε μαζί με τον Λουκιανό Κηλαηδόνη και την Άλκηστη Πρωτοψάλτη το «Κουβεντούλες με τον Φρόιντ».
Το 1983 με το «Ενέχυρο» εγκαινιάζει την μοναχική πορεία
Το 1987 ακολουθεί το «Να!» που περιέχει και τα πολύ γνωστά του τραγούδια «Το όνειρο» και το «Μια φυσαρμόνικα που κλαίει». Το 1990 «Ταξιδιώτης του παντός» με τη Νανά Μούσχουρη, ο οποίος ήταν και ο τελευταίος δίσκος που έγραψε για άλλο τραγουδιστή πλην του ιδίου. Το 1994 επέστρεψε με το «Για Πούλημα Λοιπόν!» πάλι με στίχους και ερμηνεία δική του.
Οι συνεργασίες με τον Δημήτρη Μητροπάνο και τη Δήμητρα Γαλάνη
Το 1999 ο Δήμος Μούτσης συνεργάστηκε ξανά με τον Δημήτρη Μητροπάνο και την Δήμητρα Γαλάνη σε μια μεγάλη συναυλία στο Ηρώδειο στην οποία τραγούδησαν μαζί παλαιότερες και νεότερες επιτυχίες του μεγάλου δημιουργού. Μια πολυαναμενόμενη δουλειά του με ερμηνεύτρια τη Χαρούλα Αλεξίου δεν έχει κυκλοφορήσει ποτέ.
Στις ευρωεκλογές του 2019 ήταν υποψήφιος ευρωβουλευτής με το ΜέΡΑ25. Ο ίδιος κομματικός σχηματισμός ανέστειλε την κομματική ιδιότητα του Μούτση λόγω κατηγοριών που τον βάραιναν.
