Ο μήνας Ιούνιος είναι αφιερωμένος στον καρκίνο του δέρματος. Με αυτή την αφορμή ο Διευθυντής του Δερματολογικού Τμήματος του Νοσοκομείου «Ευαγγελισμός», Χρήστος Ναούμ μας εξηγεί τι είναι το μελάνωμα και πως μπορούμε να προστατεύσουμε τον εαυτό μας από τον δυσάρεστο αυτό επισκέπτη.
Κύριε Διευθυντά, τι είναι το μελάνωμα;
Χ.Ν. Το μελάνωμα είναι μια μορφή κακοήθειας, που πρέπει να την προλαβαίνει κανείς στα πολύ αρχικά στάδια. Πρόκειται για θανατηφόρο κατάσταση, όταν εξελιχθεί χωρίς θεραπεία. Ξεκινά σα μικρές σκούρες, μελανές ή μαύρες κηλίδες στο δέρμα. Ίσως και προγενέστερες ελιές να μεταβληθούν σε μελανώματα κάτω από συγκεκριμένες ενδογενείς συνθήκες ή περιβαλλοντολογικές (ηλιακή ενέργεια). Ο όγκος μπορεί να δώσει μεταστάσεις στους λεμφαδένες και σε όργανα, όπως στο ήπαρ, στους πνεύμονες, στα οστά και στον εγκέφαλο. Συνήθως οι δερματικές βλάβες δεν δίνουν συχνά μεταστάσεις αντίθετα το μελάνωμα δίνει συχνές. Όπως και το ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα. Σπάνια αναπτύσσεται, στο βλεννογόνο της στοματικής κοιλότητας, στο βλεννογόνο του πεπτικού σωλήνα, στο μάτι, στα γεννητικά όργανα και στο ουροποιητικό σύστημα. Αυτές οι μορφές είναι δυσίατες, αν δεν εντοπιστούν έγκαιρα σχεδόν πάντα οδηγούν στον θάνατο.
Πως γίνεται αντιληπτό το μελάνωμα;
Χ.Ν. Συχνά οι ασθενείς που επισκέπτονται τον ειδικό, ανησυχούν για μελαγχρωματικές βλάβες ή «ελιές» στο σώμα, στα άκρα τους και στο πρόσωπο τους. Πολλές φορές μια ενδεικτικά «αθώα» ελιά αποδεικνύεται επικίνδυνη και άλλοτε μια φαινομενικά επικίνδυνη μελαγχρωματική βλάβη είναι άνευ παθολογικής σημασίας. Ο έμπειρος γιατρός αφού εξετάσει κλινικά και δερματοσκοπικά τα ογκίδια ή τις επίπεδες κηλίδες θα συστήσει άμεση βιοψία ή ακόμα και εξαίρεση. Η διάγνωση τεκμηριώνεται μόνο με τη χειρουργική αφαίρεση και την ιστολογική εξέταση της βλάβης με ύποπτα κλινικά χαρακτηριστικά. Συνήθως αφαιρείται με τοπική αναισθησία ολόκληρη η βλάβη για να σταλεί για ιστολογική εξέταση στο εργαστήριο. Μόνο η βιοψία της βλάβης μπορεί να μας πει με σιγουριά εάν πρόκειται για μελάνωμα. Αν και υπάρχουν περιπτώσεις που οι ενδείξεις περιπλέκονται.
Που οφείλεται το μελάνωμα; Πώς προκαλείται;
Χ.Ν. Ο μηχανισμός πρόκλησης δεν είναι γνωστός. Όπως στις περισσότερες κακοήθειες δεν είναι απολύτως κατανοητό πως προκαλείται η εξαλλαγή των μελανοκυττάρων. Η επίδραση του ηλίου και ειδικά της UVB ακτινοβολίας επιφέρει αλλαγές στη βιολογική συμπεριφορά των κυττάρων, με αποτέλεσμα τη συχνότερη ανάπτυξη καρκίνου του δέρματος καθώς και μελανώματος. Η διακοπτόμενη έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία, όπως κατά την ηλιοθεραπεία στις διακοπές, είναι πιο επικίνδυνη από την συνεχόμενη. Επίσης, η έκθεση στην τεχνητή υπεριώδη ακτινοβολία (solarium) βοηθάει την εμφάνιση μελανώματος.
Υπάρχουν δερματικές βλάβες οι οποίες είναι ύποπτες και ποιες είναι;
Χ.Ν. Το σύνολο των ανθρώπων φέρει μικρά επίπεδα σκούρα σημάδια στο δέρμα τους. Άλλοτε είναι μικρά κι άλλοτε μεγάλα και παίρνουν την μορφή ογκιδίων ή πλακών. Τα περισσότερα απ’ αυτά είναι καλοήθη. Καμιά φορά όμως αυτά που εμείς οι γιατροί ονομάζουμε σπίλους κι ο κόσμος ελιές, πιθανόν να αλλάξουν σχήμα, χρώμα, να μεγαλώσουν ή να αιμορραγήσουν. Τότε πλέον είναι απαραίτητη η ιατρική συμβουλή και φροντίδα. Το μελάνωμα αναπτύσσεται ως ένα μελανό μαύρο ή καφέ, επίπεδο ή οζώδες ογκίδιο. Μπορεί να εκδηλωθεί ως ογκίδιο με το ίδιο χρώμα του δέρματος (αμελανωτικό μελάνωμα).
Τι πρέπει να προσέχουμε ιδιαίτερα;
Χ.Ν. Πρέπει να προσέχουμε οποιαδήποτε αλλαγή στις «ελιές» μας. Η κλινική διάγνωση του μελανώματος παραμένει πολύ δύσκολη και σαφώς κάθε αλλαγή στο χρώμα, μέγεθός ή σχήμα δεν είναι ενδεικτική. Υπάρχουν μερικά χαρακτηριστικά που οφείλουμε να γνωρίζουμε για κάθε σπίλο που μας προβληματίζει, όπως ο κανόνας ABCDE. A: Ασυμμετρία της βλάβης, Β: όρια, C: χρώμα, D: διάμετρος και τελικά Ε: ανάπτυξη προς τα πάνω. Αυτά τα χαρακτηριστικά είναι προτιμότερο να τα εξετάζει ο ειδικός και να οριστικοποιεί την διάγνωση. Οποιαδήποτε αλλαγή σε προϋπάρχουσες ελιές ή αιφνίδια εμφάνιση νέων, σώφρων είναι να εξετάζεται το συντομότερο από τους ειδικούς.
Ποια είναι η επιδημιολογία του μελανώματος; Με τι συχνότητα εμφανίζεται;
Χ.Ν. Η συχνότητα εμφάνισης του μελανώματος αυξάνεται ταχύτερα από οποιοδήποτε άλλο όγκο. Στην Ελλάδα η συχνότητα εμφάνισης του μελανώματος είναι μικρότερη από αυτήν στη βόρεια Ευρώπη, ενώ είναι παρόμοια με αυτήν των νοτίων χώρων, όπως η Ιταλία, η Ισπανία, η Πορτογαλία και η Μάλτα. Υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο στην Ελλάδα η διάγνωση αφορά 440 νέες περιπτώσεις ανά έτος σε ολόκληρη τη χώρα.
Ποιοι φωτότυποι πρέπει να προσέχουν περισσότερο; Για ποιους ανθρώπους η επικινδυνότητα είναι μεγαλύτερη;
Χ.Ν. Ανοιχτόχρωμα άτομα με φακίδες στο πρόσωπο, άτομα με κόκκινα ή ξανθά μαλλιά και ανοιχτόχρωμα μάτια. Επίσης άτομα που έχουν ιστορικό σοβαρών ηλιακών εγκαυμάτων, ιδιαίτερα στην παιδική ηλικία, κινδυνεύουν περισσότερο. Τέλος, άτομα στους οποίους έχουν αφαιρεθεί δυσπλαστικοί ή άτυποι σπίλοι ή είχαν μελάνωμα στο παρελθόν καθώς και αυτοί με ιστορικό μελανώματος στην οικογένεια. Εδώ να ξεκαθαρίσουμε κάτι, που ακούγεται συχνά. Λένε, «ο τάδε έβγαλε την ελιά του και πέθανε». Αυτό δεν είναι σωστό. Όταν εξαιρεθεί ένας σπίλος και αργότερα ο ασθενής πεθαίνει, σημαίνει ότι η ελιά που αφαιρέθηκε είχε ήδη μεταλλαχθεί και είχε δώσει ήδη μεταστάσεις σε άλλα όργανα και ιστούς.
Η κληρονομικότητα παίζει κάποιο ρόλο;
Χ.Ν. Το μελάνωμα μπορεί να παρουσιάζει οικογενή χαρακτήρα και τότε μεταβιβάζεται στις οικογένειες είτε με τη μορφή μελανώματος είτε με τη μορφή άλλων δερματικών βλαβών, όπως των δυσπλαστικών και των άτυπων σπίλων, που αποτελούν προδιαθεσικούς παράγοντες για την ανάπτυξη μελανώματος. Τις περισσότερες φορές η οικογενής ανάπτυξη μελανώματος σχετίζεται με το σύνδρομο δυσπλαστικών σπίλων ή άτυπων σπίλων. Άτομα με αυτό το σύνδρομο πρέπει να εξετάζονται συστηματικά και να χαρτογραφούνται από εξειδικευμένους ιατρούς. Στο λουτρό τους, αν υπάρχει ολόσωμος καθρέφτης, οφείλουν να αυτό-εξετάζονται κάθε φορά μετά το μπάνιο τους. Οποιαδήποτε αλλαγή στις ελιές τους θα πρέπει να τους κινητοποιεί ώστε να εξετάζονται κλινικά και εργαστηριακά.
Ποια μέτρα πρόληψης εφαρμόζουμε;
Χ.Ν. Δεδομένου ότι η χώρα μας παρουσιάζει αυξημένη ηλιοφάνεια πολλούς μήνες του χρόνου πρέπει να λαμβάνουμε προληπτικά μέτρα. Η προφύλαξη από την ηλιακή ακτινοβολία, τον κυριότερο παράγοντα κινδύνου για την ανάπτυξη μελανώματος, περιλαμβάνει την αποφυγή του ηλίου κατά τις ώρες υψηλής ηλιοφάνειας (12 έως 4 μ.μ.), τη χρήση αντηλιακών υψηλού δείκτη προστασίας (50 +) και συχνής επανάληψης της περιοχής και όχι μόνο κατά την ηλιοθεραπεία, τη προστασία και άλλων οργάνων από τον ήλιο (γυαλιά ηλίου, καπέλο, ομπρέλα, φανέλα, ανοιχτόχρωμα ρούχα). Τα παιδιά είναι πιο ευάλωτα γι αυτό πρέπει να φορούν λευκά φανελάκια.
Ποια είναι η πρόγνωση για ασθενείς με μελάνωμα;
Χ.Ν. Λόγω της ευαισθητοποίησης ιατρών και κοινού, η διάγνωση του μελανώματος γίνεται πλέον γρήγορα και ως εκ τούτου οι θάνατοι από μελάνωμα δείχνουν στασιμότητα. Οι σημαντικότεροι παράγοντες όσον αφορά στην έκβαση της νόσου είναι η παρουσία μεταστάσεων, το πάχος διήθησης του μελανώματος (κατά Breslow σε χιλιοστά), το επίπεδο διήθησης (κατά Clark) και η παρουσία ή μη αιμορραγίας του μελανώματος αλλά και άλλοι ιστο-παθολογικοί παράγοντες. Να τονιστεί για πολλοστή φορά. Αποφυγή της ηλιακής ενέργειας (ακτινοβολίας) όσο το δυνατόν γίνεται. Απαραίτητη η χρήση αντηλιακών με υψηλό δείκτη προστασίας. Άμεση επίσκεψη στον ειδικό μόλις σχηματιστεί ξαφνικά «περίεργος» σπίλος, ή εμφανιστεί αλλαγή κι επιδείνωση των προϋπαρχόντων σπίλων.
Τι μήνυμα θα στέλνατε στους αναγνώστες του lay out;
Χ.Ν. Οποιαδήποτε “ελιά” γίνεται πιο σκούρα, μεγαλώνει απότομα, αποκτά ασαφή όρια και αιμορραγεί πρέπει οπωσδήποτε να εξετάζεται από τον ειδικό γιατρό. Άμεσα και χωρίς καθυστέρηση. Χρήση αντηλιακών και προφυλακτικών μέτρων.
Ευχαριστούμε θερμά τον ΧΡΗΣΤΟ ΝΑΟΥΜ-ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΔΕΡΜΑΤΟΛΟΓΙΚΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ «ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ» ΔΙΔΑΚΤΩΡ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ, ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ
